Gesso kan met acrylverf worden gekleurd, mits niet teveel acrylverf wordt toegevoegd. Als je veel acrylverf toevoegt wordt het oppervlak van de gesso niet poreus genoeg voor een goede hechting van de olieverf. Tevens blijft een gesso met veel acrylverf er in altijd een soepele laag, ook na droging. Als gevolg van het verouderingsproces van olieverf zal de olieverffilm in de loop van de tijd steeds minder flexibel worden. Bij temperatuurschommelingen kunnen onderlinge spanningsverschillen voor problemen gaan zorgen, omdat ook al de hechting minder is dan bij het gebruik van pure gesso.
Omdat glas zeker geen poreus oppervlak heeft is het eigenlijk ongeschikt om met olieverf op te schilderen. Toch werd en wordt olieverf gebruikt om "achterglas-schilderingen" te maken. Bij deze techniek schildert men op de "achterkant" van een glasplaat en bekijkt het resultaat vanaf de voorkant, dus door het glas heen. In zekere zin moet dan in opmgekeerde volgorde geschilderd worden: eerst de details en de voorstelling en daaroverheen de achtergrond. Duidelijk is dat de hechting van de verf een groot probleem is en deze schilderingen erg kwetsbaar zijn.
In principe kunnen o.a. papier, karton, hout, katoen en linnen gebruikt worden als ondergrond voor olieverf, maar niet zonder eerst behandeld te zijn. Een onbehandelde drager zal de olie uit de verf wegzuigen en dan mist de verf de hoeveelheid olie die nodig is om de pigmenten te omgeven en een goede film te vormen. Tevens tast de olie die in het hout etc. zou dringen het hout, katoen, linnen of papier aan, waardoor de ondergrond als het ware "verschroeit". Voor een goede hechting van olieverf is wel een poreus oppervlak nodig, waar de olie zich aan vast kan hechten, maar geen ondergrond waar de olie in weggezogen wordt. Volgens de traditionele preparerings-methode wordt het hout, linnen, katoen of papier eerst behandeld met een laag konijnen- of hazenlijm, of met een andere huid- of beenderlijm (gelatine). Deze laag beschermt de drager tegen het intrekken van de olie. Vervolgens wordt een mengsel van krijt, zinkwit en olie aangebracht. Dat mengsel vormt een poreuze prepareringslaag waaraan de olie zich kan hechten. De moderne en duurzamere vervanger voor de vaak bewerkelijke oude prepareringsmethoden is Gesso op basis van een pure acrylaat. Volgens speciaal recept vervaardigd, vervult Gesso in één keer de functies van de verschillende lagen volgens de traditionele methode. Voor sterk zuigende ondergronden kan onder de gesso eerst een laag acrylbinder worden opgebracht.
Modeling paste kan gezien worden als een zeer dikke Gesso en is daarmee geschikt voor het maken van ondergronden in relief voor zowel olie- als acrylverf. Modeling paste bevat voldoende pigment om een poreus oppervlak te vormen, waarop ook olieverf zich kan hechten.
Sterk-zuigende ondergronden werden vroeger "voorgelijmd" worden met konijnen- of hazenlijm, of met een andere huid- of beenderlijm (gelatine). Het nadeel daarvan is dat deze lijm altid weer in water kan oplossen. Als er water op de achterkant van het (beschilderde) doek komt zal de lijm zwellen en kan de verf aan de voorzijde van het doek afspringen. Tegenwoordig hebben we een veel betere oplossing en kunnen we sterk-zuigende ondergronden voorlijmen met acrylbinder . Het advies is dus om sterk zuigende ondergronden als doek, karton en spaanplaat voor te lijmen met redelijk dunne laag acrylbinder. Daarbij is het niet de bedoeling dat de acrylbinder als een laag bovenop de ondergrond komt te liggen, maar dat de binder in de ondergrond een laag vormt die voorkomt dat de gesso sterk wegzinkt in die ondergrond.
Penselen van varkenshaar worden voor olieverf het meest gebruikt, al hebben voor bepaalde schildertechnieken andere haarsoorten de voorkeur. Het stugge varkenshaar kan veel dikke verf bevatten, maar geeft voor het schilderen van fijne details een te onnauwkeurige toets. Voor gedetailleerd werk en glacistechnieken zijn o.a. marter- en iltishaar zeer geschikt. Voor alle technieken bieden penselen van synthetische vezels (filament), een goed alternatief. Penselen worden geleverd in verschillende prijs-kwaliteitverhoudingen. De beste penselen zijn stuk voor stuk met de hand gezet, rekening houdend met de natuurlijke kromming van de haren en bieden de hoogst mogelijke kwaliteit. Daarnaast zijn er ook penselen, eveneens met de hand gezet, die wat aantrekkelijker zijn van prijs en uitstekend van kwaliteit. De goedkopere "budget"penselen bieden een goede studie-kwaliteit tegen een zeer scherpe prijs. Olieverfpenselen hebben een lange steel zodat tijdens het schilderen voldoende afstand genomen kan worden tot het werkstuk.
Dit is niet aan te raden. Door het ontbreken van droge grondstoffen droogt acrylbinder tot een zeer gesloten film waarin de olie zich moeilijk kan hechten. Als u over de acrylbinder een laag gesso aanbrengt kan wel met olieverf op deze ondergrond geschilderd worden.
Underpainting White is een sneldrogende witte alkyd-olieverf die speciaal ontwikkeld is voor het maken van onderschilderingen in reliëf voor olieverfschilderingen. Door de hoge concentratie droge grondstoffen (een uitgebalanceerde verhouding van titaanwit-pigment en vulstoffen) biedt Underpainting White na droging een optimale hechting voor olieverf. Tevens kan Underpainting White in elke verhouding met olieverf worden gemengd.
In principe is elke ondergrond geschikt, mits op juiste wijze geprepareerd. De meest voorkomende dragers zijn katoen, linnen, kunstvezel, (houten) panelen, karton en papier. Vrijwel alle geleverde ondergronden zijn reeds geprepareerd. Er is keuze uit met katoen of linnen bespannen spieramen, katoen, linnen, katoen/rayon en polyester op rol, canvasboards en geprepareerd papier. Bespannen spieramen zijn verkrijgbaar in vele maten, katoen, linnen en gemengde vezels op rol in diverse kwaliteiten. Hebt u zelf linnen, karton, papiet, katoen, hout e.d. dan kunt u dat zelf prepareren door gebruik te maken van gesso. Gesso is een universeel preparaat op acrylaatbasis en waterverdunbaar. Het kan als grondlaag dienen voor alle olie- en acrylverven en zelfs voor aquarelverf en pastels.
Na het schilderen kunnen olieverfpenselen als volgt worden schoongemaakt:
We kennen vele soorten plantaardige oliën we, denk bijv. aan zonnebloem-, papaver en sojaolie, notenoliën en houtoliën, lijnolie en saffloerolie. De ervaring heeft geleerd dat lijnolie in de meeste gevallen als bindmiddel van verf de beste eigenschappen heeft. Lijnolie heeft bewezen de beste combinatie van eigenschappen te hebben voor wat betreft droogtijd, filmflexibiliteit, vergeling en duurzaamheid. Andere oliën vormen een zeer brosse film, verdonkeren sterk of drogen extreem langzaam of nooit. Toch zijn er een paar uitzonderingen waarvoor we liever een andere olie gebruiken dan lijnolie. Omdat lijnolie enigszins geel van kleur is en in de tijd nog wat meer vergeelt, wordt lijnolie voor de productie van witten nogal eens vervangen door saffloerolie. Deze saffloerolie is bleker dan lijnolie, vergeelt minder, waardoor het wit mooier "wit" blijft. Saffloerolie heeft echter ook nadelen: het droogt langzamer, en vormt een zwakkere film dan lijnolie. Verf op basis van saffloerolie kan dus bij het schilderen in meerdere lagen voor problemen zorgen als het gebruikt wordt in de eerste lagen van een schilderij. Door het verschil in droogtijd en de zwakkere filmvorming kunnen spanningsverschillen ontstaan met als gevolg dat de hechting van volgende lagen niet voldoende is. Het is daarom raadzaam om in de eerste lagen uitsluitend wit op basis van lijnolie te gebruiken en wit op basis van saffloerolie in de laatste laag.
De levensduur van penselen kan aanzienlijk verlengd worden door ze goed te gebruiken en te onderhouden. Goed onderhoud betekent vooral goed schoonmaken direct na gebruik (zie elders in deze rubriek), maar ook het goed opbergen is belangrijk. Het allermooiste is om penselen te bewaren door ze op te hangen met de haren naar beneden, maar dat is vaak lastig en ook als u penselen bewaart in een pot, natuurlijk met de haren omhoog is dat een heel goede manier. Van belang is ook dat de penselen kunnen "ademen" en dus niet in een dichte kast of doos bewaard worden. Ook tijdens het vervoer is het belangrijk dat penselen genoeg "lucht" krijgen. Gebruik dus een penselenmatje of een speciale penselendoos met ventilatie-openingen.
Tijdens het schilderen kunnen "ingeschoten" plekken ontstaan: de verf slaat mat weg, de intensiteit van de kleur neemt af. Dit is niet te vermijden en wordt veroorzaakt door een combinatie van de gebruikte kleur, het soort en de hoeveelheid toegevoegd verdunningsmiddel en de absorptie van de ondergrond. De hoeveelheid olie in de verf kan per kleur verschillen, hoeveel verdunningsmiddel er wordt toegevoegd eveneens. Als verf relatief weinig olie bevat waarvan een deel door de ondergrond wordt geabsorbeerd, kan de kleur inschieten. Door de ingeschoten plekken (als ze goed handdroog zijn) zeer dun te behandelen met retoucheervernis komen glans en kleur weer terug. Als de ingeschoten plekken erg absorberend zijn kan het nodig zijn de handeling (na tussentijdse droging) te herhalen voordat glans en kleur weer op peil zijn. Het is van groot belang de retoucheervernis zeer spaarzaam op te brengen omdat de nog niet volledig droge verf kan oplossen in het oplosmiddel van de vernis. Bij voorkeur opbrengen met een spuitbus. De vernis droogt in enkele uren en laat een poreuze film achter. Dan is het mogelijk om weer verder te schilderen omdat retoucheervernis weer geschikt is voor hechting van een volgende verflaag, maar het is niet noodzakelijk een volgende verflaag aan te brengen, want na volledige droging van de verf (dat duurt ongeveer een jaar) kan een slotvernis over de retoucheervernis worden aangebracht. Zie ook vernissen.
Gesso is weliswaar op basis van pure acrylaat, maar bevat ook een behoorlijk percentage gips-achtige bestanddelen die de gesso voldoende poreus maken zodat olieverf goed hecht op een gesso-geprepareerde ondergrond. Pure acrylverf heeft geen gips-achtige bestanddelen. Op een gesloten laag acrylverf hecht olieverf dus slecht.
Een dikke laag acrylverf is weinig poreus en is daarom niet geschikt als ondergrond voor olieverf. Toch kan met olieverf op acrylverf worden geschilderd als één van de volgende methodes wordt gevolgd:
De regel "vet over mager" (lees ook: langzamer drogend over minder langzaam drogend) moet worden gevolgd als een olieverfschilderij in meerdere lagen wordt opgebouwd. Olieverf hecht door verankering in een poreuze ondergrond. De olie zet a.h.w. pootjes af waarmee de verffilm zich na droging vasthoudt. Maar die pootjes moeten ook houvast hebben. Laten we een dikke laag pure olieverf drogen, dan is deze laag niet poreus genoeg voor een goede hechting van een volgende laag. De eerste laag moet dus wat poreus zijn.
Glaceren is een speciale manier van "laag over laag" schilderen. Hierbij worden, zeker in de bovenste lagen, transparante kleuren gebruikt. Door de gebruikte kleur zie je dan ook nog de onderliggende kleuren. Het resultaat is dus dat je een samenvoeging, zeg maar menging van de kleuren van de bovenste lagen ziet, zonder dat de kleuren ook feitelijk gemengd zijn. Deze techniek kan prachtige kleurdiepte en een gloedvol resultaat opleveren. In een glacis mag geen penseelstreek zichtbaar zijn daar de penseelstreek van de onderliggende lagen door de transparante verf heen te zien is. Als glaceermedium kan gekozen worden uit 4art glaceermedium, Talens glaceermedium, Venetiaanse terpentijn of standolie. Deze mediums zijn vetter dan het schildermedium en doen de verf uitvloeien zonder penseelstreek.
Olieverf kan verdund worden met terpentine of terpentijn al dan niet gemengd met bindmiddel (b.v lijnolie) of andere toevoegingen als siccatief. Veelal wordt olieverf verdund met een kant en klaar medium.. Dat medium is dan een mengsel van een oplosser (terpentijn of terpentine) een bindmiddel (lijnolie) en toevoegingen als een matteringsmiddel of siccatief. Voor meer informatie zie bij het hoofdstuk "mediums, etc."
Het zogenaamde "schroeien" van de verf kan in dikke lagen bij bepaalde kleuren voorkomen, met name bij kobalt, kraplak en de aardkleuren. De oorzaak moet gezocht worden in het type pigment en de daaruit voortvloeiende samenstelling van de verf. In het kort komt het op het volgende neer. Olieverf droogt onder invloed van zuurstof en licht. Het is logisch dat de oppervlakte van de verf direct aan deze elementen is blootgesteld, terwijl de verf binnenin moeilijker toegankelijk is.
We onderscheiden dan ook twee soorten van droging: de oppervlaktedroging en de droging binnenin. Het meest ideaal zou zijn als beide gelijk op zouden gaan, maar meestal zal de oppervlakte sneller drogen en een film vormen die de verf van binnen in meer of mindere mate afsluit van licht en zuurstof. Als deze film, afhankelijk van de samenstelling van de verf, snel wordt gevormd en erg gesloten is, ontstaan er spanningsverschillen tussen de gevormde film en de natte verf van binnen. Tijdens het drogen zal de film aan de oppervlakte uitzetten, terwijl het volume van de natte verf eronder niet verandert. Omdat de film en de natte verf toch één geheel vormen wordt de film tijdens het uitzetten tegengehouden en zal gaan rimpelen. Dit schroeien kan worden voorkomen door de verf te vermengen met Schilderpasta (Painting paste), ook wel "schilderboter" genoemd. Schilderpasta is een kleurloze olieverf die in principe in elke verhouding met de verf gemengd kan worden. Om schroeien van de verf te voorkomen is een mengverhouding van 1:1 voldoende. De kleur en de consistentie van de verf blijven hetzelfde, maar de zuurstof heeft nu makkelijker toegang tot de verf binnenin. Deze voorzorg hoeft u dus alleen te nemen bij dikkere verflagen en bij een beperkt aantal kleuren.
Olieverf droogt onder invloed van zuurstof en licht. Om de droging te bevorderen dient er dan ook voldoende ventilatie en licht aanwezig te zijn. Maar het zal altijd maanden duren voor een dunne verflaag droog is en een bij een schilderij dat dik in de verf zit zal het zelfs meer dan een jaar duren voor het schilderij echt droog is.
''Allaprima" wil zeggen dat het schilderij 'nat-in-nat' geschilderd wordt. Bij deze techniek worden de kleuren behalve op het palet ook op het schilderij zelf gemengd. Er zal dus snel geschilderd moeten worden; geen enkele kleur mag indrogen voordat het schilderij voltooid is. Bij deze techniek kan de verf verdund worden met steeds hetzelfde verdunningsmiddel of kan de verf puur worden gebruikt. Wordt er een verdunningsmiddel gebruikt, dan zal met een goed schildermedium het duurzaamste resultaat worden bereikt.
Ingedroogde olieverf kunt u verwijderen van uw penselen (en ook van uw kleding) m.b.v. 4art-penseelreiniger. Deze penseelreiniger of verfverwijderaar is op basis van zonnebloemolie en snel biologisch afbreekbaar. 4art-penseelreiniger stinkt niet en bevat geen vluchtige oplosmiddelen. Zie verder de gebruiksaanwijzing van het product.
Tijdens het schilderen kan de droging worden versneld door een sneldrogend schildermedium. te gebruiken of siccatief aan de verf of het gebruikte medium toe te voegen. Let op het toevoegen van te veel siccatief is gevaarlijk.
De levensduur van penselen kan aanzienlijk verlengd worden door ze goed te gebruiken en te onderhouden. Vooral bij gebruik van verf die watervast opdroogt (bijvoorbeeld olieverf) moeten de penselen tussen de goed schoongemaakt worden om indrogen van de verf te voorkomen. Tijdens het werken kunnen (om van kleur te wisselen) olieverfpenselen worden uitgespoeld in terpentine en bij waterverdunbare olieverf kunt u ook water gebruiken. Laat zachtharige penselen nooit op de punt in het oplosmiddel staan. De haarbundel kan onherstelbaar beschadigd worden.
